ممکن است با خود فکر کنید در پس خطراتی که طبیعت را تهدید میکنند و موجب تخریب آن میشوند رمز و رازی نهفته است. اما عوامل نابودکنندهی کرهی زمین ابتداییتر و سادهتر از آن چیزی از که در مخیلهی ما میگنجد. تهدیداتی که طبیعت سیارهی ما در مرض آنها قرارگرفته است ممکن است متعدد به نظر برسد، اما عامل اصلی اغلب آنها فعالیتهای انسانی است.
درطی سالیان طولانی، با افزایش پیشرفت تمدن بشری، محیط زیست و زندگی جانداران ساکن آن بیشتر و بیشتر در مسیر نابودی و خطر قرارگرفته است. میتوان همهی انسانها را در این مسئله مقصر دانست؛ اما انگشت اتهام بیشتر به سمت افراد و گروهی است که منافع خود را در بهرهبرداری بیرویه از طبیعت و گونههای مختلف جانداران ساکن آن میدانند.
تنها راهی که برای جلوگیری از بهوجود آمدن مشکلات بیشتر وجود دارد این است که آدمی خرد خود را بهکار گیرد و با مشاهدهی شواهد موجود از تخریب محیط زیست درصدد آن برآید که روشهایی نوین برای بهرهوری از آن اتخاذ کند؛ روشهایی که درعین بازدهی زیاد از آسیب به طبیعت پیشگیری کنند.
از دست دادن سکونتگاه طبیعی: ترک عادات مخرب
ما نه تنها برای بقا و حفاظت از طبیعت، بلکه برای گسترش و رشد آن نیازمند این هستیم که رویهی بهرهبرداری از طبیعت را تغییردهیم. این تغییر رویه شامل تغییر در کشت، شهرسازی، استفاده و استفادهی مجدد از انرژی و مواد و بهرهبرداری از محیط زیست با وارد آوردن کمترین آسیب به آن میباشد.
ما نمیتوانیم آنچه را که در آینده بر طبیعت خواهد گذشت بهطور دقیق پیشبینی کنیم؛ اما یکی از تغییراتی که هماکنون در کرهی زمین بهوجود آمده است و به وضوح قابل مشاهدهاست تغییرات شرایط جوی کره زمین و آب و هواست. این تغییرات نه در یک نقطه یا کشوری خاص، که در سراسر کرهی زمین نمود پیدا کرده است.
از دیگر تغییراتی که در پس تغییر شرایط جوی زمین به وجود آمده و اصلیترین تهدیدی که متوجه محیط زیست میشود، تخریب سکونتگاههای طبیعی است. این مسئله خطری است که ما و سایر موجودات زنده را تهدید میکند؛ چراکه سالیان سال است با اطمینان خاطر زمین را مکانی مناسب برای ادامهی حیات شناختهایم و با تکیه بر اطمینانی که از وجود شرایط مناسب مانند آب، غذا و مواد مورد نیاز بر روی زمین داشتهایم، بی هیچ واهمهای بر روی آن زیستهایم. این سیستمهای طبیعی، که به واسطهی وجودشان زندگی بر روی زمین را برای ما ممکن ساختهاند، غالباً تحت عنوان “اکوسیستم” شناخته شدهاند.
از بین رفتن سکونتگاه طبیعی فعالیتی نیست که به خودی خود و یکباره به وقوع بپیوندد. تخریب زیستگاهها به مرور از سالیان گذشته شروع به رخ دادن نموده است؛ زیرا این مقوله بهطور غیرمستقیم تحت تأثیر عواملی مانند اقتصاد، کسب و کار، صنعت و بسیاری از فعالیتهای روزمرهی ما میباشد که در نگاه اول بسیار پیش پا افتاده به نظر میرسند. به عنوان مثال:
روشهای صنعتی که ما ، با هدف رفع نیاز خود به مواد غذایی، برای کشت و کار بر روی زمینهای کشاورزی بهکار میگیریم حیات وحش و کیفیت خاک و آب را به شدت تحت تأثیر قرارمیدهند.
روشهای که انسان با بهکار گیری آنها دست به تخریب بافت جنگلی میزند تا به این واسطه بتواند نیاز خود به چوب و البته ایجاد مراتع را برطرف سازد.
حفر معادن با هدف بهرهبرداری از مواد معدنی و حفر چاهها به منظور استفاده از سوختهای فسیلی که سبب تخریب اراضی و بهطور فزایندهای دریاها میشوند.
اماکن تفریحی و توریستی، جادهها، سدها و ساختارهایی از این قبیل که سبب دستیازی انسان به طبیعت بکر شده و آلایندههای گوناگون را وارد محیط و آب میکنند.
عوامل تهدیدکننده محیط زیست در سطح جهانی
گونههای جانداران با سرعتی حدود 50 تا 100 برابر حالت عادی درحال نابودی هستند. بررسیهای اخیر نشانگر این است که 34000 گونهی گیاهی و 5200 گونه جانوری هماکنون درخطر انقراض هستند. این آمار شامل حدود 12% از گونههای پرندگان میشود. جنگلهای کرهی زمین زیستگاه این پرندگان هستند اما تاکنون حدود 45% از این جنگلهای طبیعی نابود شدهاند که بخش عمدهی آن در سدهی گذشته رخ دادهاست. بازسازی این جنگلها و کاشت مجدد درختها میتوانند در این زمینه کارساز باشند با این شرط که طبق اصول و با روشهای درست انجام شوند. اما حقیقت این است که جنگلها کماکان، به ویژه در نواحی استوا و سایر نقاط که زیستگاه بسیاری از جانداران هستند، درحال نابودی هستند.
پلاستیک و محیط زیست
پلاستیک در تمامی ابعاد و اشکال تولید میشود و مورد استفاده قرار میگیرد، از پلاستیکهای یکبار مصرف گرفته تا اسباببازی و لوازم آرایشی. لاکپشتها این پلاستیکها را به اشتباه به جای عروس دریایی میخورند. این مسئله سبب متوقف شدن عملکرد دستگاه گوارش این جاندار شده که در نهایت براثر گرسنگی جان خود را از دست میدهند. این فقط یک نمونه از هزاران نمونه نابودی جانداران است.
همچنین بعضاً لباسها نیز دارای اندکی الیاف پلاستیکی هستند که با هربار شست و شو وارد آب و در نهایت محیط زیست میشوند. این مثالها و مثالهای بسیاری از این قبیل به محیط زیست آسیبهای جدی و جبرانناپذیری وارد میسازند و سبب مرگ بسیاری از جانداران مانند ماهیها و جانداران دریایی، که ما انسانها خود از آنها تغذیه میکنیم، میشوند.
مواد شیمیایی و طبیعت
یکی از عوامل اصلی تخریب طبیعت و محیط زیست استفاده از علفکش و آفتکشهای شیمیایی در کشاورزی است. از اصلیترین منابع اصلی تأمین مواد غذایی مردم دنیا کشاورزی میباشد. به همین دلیل در بسیاری از نقاط دنیا کشاورزی، با هدف تأمین مواد غذایی مردم دنیا، به صورت فشرده انجام میگیرد. این درحالی است که این حجم از کشاورزی و کشت و کار به محیط زیست آسیب وارد میسازد و بسیاری از این محصولات مازاد بوده و در انبارها رو به فساد میرود و یا توسط مصرفکننده دور ریخته میشود.
فواید حفاظت از محیط زیست
هیچ راهحل اعجاب انگیز و جادوییای برای نجات طبیعت از تخریب وجود ندارد. هرچند بهبود بخشیدن به روند تخریب طبیعت و حفاظت 100% از آن همت و یاری همه انسانهای روز زمین و تمامی دولتها را میطلبد. شواهد و آمار حاکی از آن است که با این رویه و الگوی رفتاری و مصرفی که انسانها در پیش گرفتهاند دیری نخواهد پایید که اکوسیستم توانایی مواجه شدن با نیازهای ما را نداشته باشد.
تحقیقات نشان میدهند که تغییر الگوی زندگی و مصرف و اصلاح رفتار با طبیعت پیامدهای مثبتی در پیش دارد که در زیر به تعدادی از این رفتارهای سازنده اشاره خواهیم کرد:
کاهش فقر و گرسنگی
بهبود وضعیت سلامت انسانها
تدبیراندیشی در جهت بهتر شدن شرایط منابع انرژی تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر، سلامت غذا، سلامت آب و سلامت محیط.
کاهش رفتارهای خودخواستهای که سلامت محیط زیست را تهدید میکنند.
تغییر الگوی زندگی
همانطور که گفتیم حقیقت غیرقابل انکار این است که طبیعت بهسبب شرایط و الگوی زندگی ما آسیبهای زیادی را متحمل میشود. این امر که بهبود شرایط اقتصادی وابسته به این نوع از الگوی مصرف و زندگی است توجیه مناسبی برای تخریب طبیعت نمیباشد بلکه حقیقت کاملاً برعکس این تصور است. هرچه الگوی مصرف و زندگی ما بهبود پیدا کند و به سمت حمایت از محیط زیست گرایش پیدا کند شرایط سلامت انسان و وضعیت اقتصادی نیز بهطبع بهبود پیدا خواهد کرد.
خبر خوبی که این روزها در سراسر دنیا شاهد آن هستیم این است که بسیاری از مردم کارخانهها و دولت ها را تحت فشار گذاشتهاند تا با پایان دادن به سیاستهای غلط خود، مانند استفاده از سوختهای فسیلی بهجای انرژیهای پاک، در مسیر بهبود شرایط محیط زیست گام بردارند.
همهی ما انسانها میتوانیم به عنوان دوستداران طبیعت در راستای این هدف بزرگ تلاش کنیم. هریک از ما با برداشتن قدمهایی هرچند کوچک میتوانیم طبیعت و محیط زیستمان را که به نوعی خانهی ما محسوب میشود از زوال و نابودی حفظ کنیم و زیباییهای آن را برای فرزندانمان نیز بهجای بگذاریم.