نور به عنوان عنصری مهم در معماری ساختمانهای کوچک و بزرگ هميشه يکی از عوامل تأثيرگذار بر معماری و عمران ساختمانها و حتی شهر داشته است. در معماری سنتی ايرانی، معماری معاصر, معماری مدرن و بسياری از سبک های معماری که فراروی بشر قرار گرفته همواره عنصر نور به عنوان عامل اصلی در کنار ويژگی های ديگر بنا قرار گرفته است.
نور و روشنايی در معماری گذشته
در معماری ابنيه سنتی، به ويژه ابنيه مذهبی، نور و روشنايی، جز لاينفک و مفهومی معماری به شمار می رود. نور با ورود به محيط به اجسام جان می بخشد و ماهيت و خواص آن ها را هويدا می سازد. زاويه و نوع تابش نور، می تواند تأثير به سزايی در روح فضا ايجاد نمايد و حتی به گونه ای سبب تغيير چهره يک مکان گردد. استفاده از عنصر شيشه در پيکره بنا، راهی ست تا با دعوت نور به فضای داخلی، ميان ساختمان و محيط خارج از آن ارتباط برقرار شود. توجه معماران ايرانی به نورپردازی و ايجاد روشنايی در بنا، از دير باز به وضوح در آثار آن ها مشاهده می شود.
در معماری سنتی ايران، استفاده از پنجره های مشبک طرح دار با شيشه های رنگی بسيار رواج داشته. شيشه های رنگی ارسی ها، گلجام ها، نورگيرها و روزنه ها از جمله عناصر معماری بنا بودند که به هدف نورپردازی مورد نياز فضای داخلی بنا به کار می رفتند طی مطالعه ای بر روی ابنيه تاريخی ايران، مشخص گرديد که شش سيستم نورپردازی ديواری و سقفی به همراه بيست و شش نوع نورگير در معماری ابنيه ايرانی وجود داشته است. اين نورگيرها بسته به شرايطی چون محل استقرار و نوع کاربری فضا، دارای اصول و ضوابط اجرايی خاصی بودند.
تاثیر نور در معماری مدرن
در معماری مدرن، تنها نگرش انسان به نور و عناصر طبيعی تغيير يافته است. انسان امروزی به آسمان و اجرام آسمانی به چشم اصلی مقدس و ماورا طبيعت نمی نگرد. از نظر او نور، عنصری کاربردی ست. نور در معماری سنتی موجب تمرکز و در معماری مدرن موجب تفرق است.
در معماری مدرن، نورطبيعی، بدون هيچ گونه تشريفات و مانعی از شيشه های ساده و بی رنگ عبور می کند و به داخل بنا روشنايی و گرما می بخشد. حتی گاها در معماری مدرن، انسان به نوعی افراط گری می رسد، محدوديت سازه ای پنجره ها حذف شده و دنيايی بی نهايت شفاف پديد می آيد. حتی نور، به عنوان گزينه ای هيجان آفرين در معماری مدرن مورد استفاده قرار می گيرد. در معماری مدرن، نور طبيعی به صورت مستقيم و با اختصاص سطح زيادی از ديوار به بازشوهای شيشه ای، به درون بنا دعوت می شود.
مناسب ترين نورپردازی محيط بايد به گونه ای باشد که صفحات مختلف، روشنايی مورد نياز محيط را در شرايط متفاوت تامين کنند. نورپردازی امکان تفکيک فضا را فراهم می آورد. با استفاده از متمرکز کردن نور بر محيطی خاص در ساختمان به مفهوم متفاوتی دست خواهيم يافت.
با توجه به کاربری فضا و ميزان نور مورد نياز در فضا، از نور طبيعی و در غير اين صورت از نور مصنوعی، برای روشنايی محيط مورد نظر استفاده می شود. نور هدايت شده، محيط را زيباتر، آرامش بخش، متنوع و قابل استفاده می نمايد. در معماری امروز، مبحث نورپردازی محيط، بسيار حائز اهميت است، چرا که نور قابليت دگرگونی اساسی، قدرت بيان و پويايی به فضای طراحی شده معمار می بخشد و با ورود به محيط زندگی بشر، بر کيفيت فضا اثر می گذارد. علاوه بر خواص اين چنينی نور، نورپردازی نياز اساسی محيط محسوب می شود. بدون وجود نور و روشنايی و عدم توانايی مشاهده پيرامون، معماری و خلق اثر، معنايی نخواهد داشت.
لوکوربوزيه می گويد : معماری بازی هنرمندانه دقيق و خيره کننده مجموعه ای از اجسام ساخته شده در زير نور است مثل تابلويی که در آن اشکال هندسی مربع، دايره ، مخروط ، استوانه با کناره های تيره و روشن و سايه های آنها بر روی يکديگر نقاشی شده اند . لوکوربوزيه اشياء را با تاکيد مخصوص روی سايه های آنها می کشيد، سايه نقطه مقابل نور نيست. استادان نقاشی های ناموزون و بی تناسب، مثل زارباران اولين کسانی بودند که فهميدند برای روشن کردن يک شی بهترين روش سايه زدن اطراف آن نيست همين اثر به معماری منتقل می شود . در يک کليسا وقتی نور از روزنه های پنجره يا سقف خودش را به فضای داخل می رساند ايجاد سايه می کند و محيطی رمانتيک ايجاد می کند بدين ترتيب در روز ، روزنه ها و … که نور را فيلتر می کنند همگی مناسب ترين راه برای نشان دادن حضور نور هستند.